‘ธรรม Trip’เดินเท้าหาแก่นธรรม สำรวจความฝัน-แรงบันดาลใจคนนางเลิ้ง

‘ธรรม Trip’ ที่นางเลิ้ง ทริปเดินเท้าหาแก่นธรรม สำรวจความฝัน และแรงบันดาลใจของคนนางเลิ้ง

ภาพจำของ‘ชุมชนนางเลิ้ง’คือตลาดเก่าแก่ของกรุงเทพฯที่เต็มไปด้วยของกินอร่อย และอาหารโบราณมากมาย แต่ใครจะรู้บ้างว่าที่นี่มีปัญหาหลายอย่างซึ่งคนภายนอกอาจมองไม่เห็น ที่ผ่านมาชาวนางเลิ้งต้องเผชิญกับการอยู่อาศัยที่แออัด การไล่รื้อ โดนความเป็นเมืองกลืนวัฒนธรรมชุมชน ปัญหาสุขอนามัยส่งผลต่อการดำรงชีวิต และทำให้วิถีดั้งเดิมค่อย ๆ สูญหาย ทว่าโชคดีที่มีชาวชุมชนกลุ่มหนึ่งลุกขึ้นมาทำงานเพื่อฟื้นฟูบ้านเกิดที่พวกเขารักให้กลับมามีชีวิตอีกครั้งก่อนทุกอย่างจะสายเกินไป

กองทุนพัฒนาสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์ อยากเปิดเรื่องราว ‘ความฝันของนางเลิ้ง’ บอกเล่าความตั้งใจของ แม่แดง-สุวัน แววพลอยงาม ผู้นำชุมชนที่ต่อสู้เพื่อย่านเก่านางเลิ้งมากว่า 10 ปี และกลุ่มศิลปินรุ่นใหม่ นามว่า ‘อีเลิ้ง’ ที่ใช้ศิลปะเป็นเครื่องมือขับเคลื่อนการพัฒนาชุมชน โดยใช้โอกาสที่ชุมชนนางเลิ้งเข้าร่วมกับเทศกาลงานออกแบบกรุงเทพฯ 2567 หรือ Bangkok Design Week 2024 จัดกิจกรรม ธรรม Trip รับสมัครผู้สนใจ รวมทั้งพระสงฆ์ สื่อมวลชน และแขกรับเชิญตอนอื่นๆ กว่า 30 คน เพื่อลงพื้นที่ไปสัมผัสชุมชนนางเลิ้งในแง่มุมต่างๆ โดยมีแม่แดง และน้ำมนต์-นวรัตน์ แววพลอยงาม สองแขกรับเชิญในตอน ‘ความฝันของนางเลิ้ง’ รับอาสาเป็นเจ้าภาพพาชม

กิจกรรมเริ่มต้นจากการเยี่ยมชมวัดสระเกศ สถานที่ตั้งของภูเขาทอง ทริปนี้ได้รับโอกาสพิเศษให้เยี่ยมชมหอพระไตรปิฎกสมัยรัชกาลที่ 1 อย่างใกล้ชิด ซึ่งปกติแล้วไม่ได้เข้าชมได้ง่ายๆ จากนั้นนมัสการพระอัฏฐารส พระพุทธรูปทองคำปางห้ามญาติ สูง 10 เมตร ที่มีพุทธลักษณะอันงดงาม อายุกว่า 700 ปี ตามมาด้วยการฟังตำนาน ‘แร้งวัดสระเกศ’ ที่เล่าถึงในช่วงรัชกาลที่ 2 เคยมีโรคระบาดทั่วกรุงทำให้คนตายหลายหมื่นในเวลาไม่กี่วัน จำนวนศพมีมากมายจนเผาไม่ไหว จึงนำมากองรวมที่วัดสระเกศ ซึ่งอยู่บริเวณประตูผี และปล่อยให้นกแร้งมารุมจัดการกินซากศพ เดินไม่กี่ก้าวจากวัดก็มาถึงชุมชนตรอกโรงผี ซึ่งคนที่นี่ตั้งบ้านเรือนบนพื้นที่เก็บศพในอดีต และมีอาชีพทำโลงศพรูปแบบต่างๆ ร้านโดดเด่นประจำชุมชนคือ โลงผีหมี่เกี๊ยว ที่หยิบจับเอาลูกเล่นเรื่องผีมาตกแต่งร้าน เช่น ขึ้นป้ายว่า นรกภูมิยินดีต้อนรับ และใช้กล่องใส่ตะเกียบกล่องใส่เครื่องปรุงเป็นรูปโลงศพ เรียกว่ามาชุมชนนี้แล้วได้ทั้งความรู้ และมรณานุสติไปพร้อมกัน

ปิดท้ายด้วยการแวะชุมชนบ้านบาตร ซึ่งยังคงรักษาเอกลักษณ์การตีบาตรด้วยมือแห่งท้ายๆ ในประเทศไทย ทุกขั้นตอนล้วนประณีตและมีการแบ่งงานกันทำในชุมชน นับเป็นภูมิปัญญาดั้งเดิมที่นับวันมีแต่จะเลือนหายไปตามเวลา จากนั้นเข้าสู่ไฮไลต์ของ ธรรม Trip นั่นคือการเยี่ยมเยียนชุมชนนางเลิ้ง โดยแม่แดงได้เปิดบ้านของตนเองเป็นเหมือนศูนย์รวมของชุมชน คอยให้ความช่วยเหลือในด้านต่างๆ มาหลายสิบปีแล้ว รวมถึงต่อสู้กับสิ่งคุกคามจากภายนอกด้วยแนวคิดพลิกฟื้นนางเลิ้งให้เป็นย่านวัฒนธรรมที่มีชีวิต เช่น ปรับเรือนไม้เก่าในชุมชนเป็น บ้านนางเลิ้ง แหล่งเรียนรู้ละครชาตรีที่เคยเฟื่องฟูในย่านนี้ เปลี่ยนพื้นที่ทิ้งขยะให้เป็น ‘สวนจักรพรรศดิ์’ สวนสาธารณะชุมชนที่ผู้คนเข้ามาพักผ่อนและใช้ประโยชน์ได้จริง

น้ำมนต์ ในฐานะลูกสาวของแม่แดงที่เติบโตขึ้นโดยเห็นการทำงานชุมชนมาตลอด จึงนำมรดกวัฒนธรรมที่มีอยู่ในนางเลิ้ง มาผนวกกับความสนใจด้านศิลปะของตนเอง โดยขับเคลื่อนร่วมกับเพื่อนศิลปินกลุ่ม อีเลิ้ง เกิดเป็นกิจกรรมสร้างสรรค์ต่างๆ อาทิ การทัวร์ชุมชน การจัดเวิร์คชอปแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อม หวังให้ย่านเก่าแก่ยังคงมีลมหายใจยืนยาวต่อไปก่อนจบกิจกรรม ผู้เข้าร่วมทริปทุกคนยังได้มีโอกาสรับชมกิจกรรมดูหนังหาแก่นธรรมตอนพิเศษ “ ความฝันของนางเลิ้ง” และล้อมวงแลกเปลี่ยนความคิดเห็นหาแก่นธรรมพร้อมจากการมาเดินชุมชนในครั้งนี้
ด้าน ภาคภูมิ ประทุมเจริญ ในฐานะหัวหน้าโครงการ กล่าวว่า นอกจากเป้าหมายในการผลิตสื่อธรรมเพื่อสื่อสารกับคนรุ่นใหม่แล้ว กิจกรรม“ธรรม Trip” ในครั้งนี้ถือเป็นการเปิดพื้นที่ให้ผู้ชมและแขกรับเชิญได้มีโอกาสพบปะกัน นอกจากส่งต่อแรงบันดาลใจ ยังนับเป็นการเชื่อมโยงเครือข่ายกันและกันอีกด้วย

ทำอะไรก็ธรรมตอน ความฝันของนางเลิ้ง และการขับเคลื่อนของชุมชนนางเลิ้ง นับเป็นตัวอย่างหนึ่งที่แสดงถึง การใช้ธรรมะในการแก้ปัญหาและสร้างความสุขให้กับชุมชน ดังคำกล่าวของ พระไพศาล วิสาโล ที่ปรึกษารายการที่เคยสรุปไว้ว่า ‘ทำอะไรก็ตาม ถ้าเราเอาธรรมะใส่ลงไป มันก็เป็นธรรม’.

ขอบคุณข้อมูล/ภาพ...รังสี ลิมปิโชติกุล-ราชบุรี.